Η επιβολή περιοριστικών μέτρων σε τομείς οικονομικής δραστηριότητας μέσω των διαταγμάτων επηρεάζει αρνητικά τόσο τους ίδιους τους τομείς των οποίων οι εργασίες έχουν ανασταλεί όσο και τις εργασίες των πλείστων υπόλοιπων τομέων της οικονομίας, λόγω της μεταξύ τους διασύνδεσης/αλληλεξάρτησης αλλά και της αρνητικής ψυχολογίας του κοινού.
Πέραν των εισηγήσεων των εμπλεκόμενων φορέων, λήφθηκαν υπόψη συγκεκριμένα κριτήρια/scoreboard επιλογής των οικονομικών τομέων/δραστηριοτήτων[1] που θα επαναλειτουργήσουν ανά φάση ως ακολούθως:
-Συνεισφορά στο ΑΕΠ
-Συνεισφορά στην Απασχόληση
-Συνεισφορά στα κρατικά έσοδα
-Κίνδυνος / Βαθμός Μετάδοσης του COVID-19
-Δυνατότητα τηλεργασίας
-Δυνατότητα παροχής αγαθών/υπηρεσιών online
-Δυνατότητα επιβολής και διατήρησης μέτρων ασφαλείας
Λιανικό Εμπόριο:
Ο τομέας του χονδρικού και λιανικού εμπορίου αποτελεί τον μεγαλύτερο τομέα τόσο σε Προστιθέμενη Αξία (ΠΑ), ύψους €1.948 εκ. το 2017 το οποίο αντιστοιχεί σε 11,2 % , όσο και σε απασχόληση, με 67.471 εργαζόμενους ή ως ποσοστό στο σύνολο της απασχόλησης φθάνει το 16,6%. Ο υποτομέας του λιανικού εμπορίου (εξαιρουμένων των αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών) αντιστοιχεί περίπου στο 50% της ΠΑ του τομέα του λιανικού και χονδρικού εμπορίου. Η απασχόληση ανέρχεται σε 38,303 άτομα, ή ως ποσοστό στο σύνολο της απασχόλησης φθάνει το 9,4% με σύνολο 9,438 επιχειρήσεων, ενώ το μερίδιο στα κρατικά έσοδα ανέρχεται στο 12%.
Λόγω της μεγάλης συνεισφοράς του τομέα στην οικονομία και στην απασχόληση κρίνεται απαραίτητη η συμπερίληψη του λιανικού εμπορίου στην 1η Φάση άρσης των περιοριστικών μέτρων. Δεδομένου ότι, ο τομέας αποτελείται από μεγάλο αριθμό μικρών επιχειρήσεων, κρίνεται σκόπιμη η γρήγορη επαναδραστηριοποίηση τους αφού, σύμφωνα και με σχετική βιβλιογραφία, η παρατεταμένη αδρανοποίηση τους αυξάνει την πιθανότητα να οδηγηθούν σε πτώχευση. Περαιτέρω, δεδομένου ότι η διακίνηση στα καταστήματα αυτά δεν έχει συνήθως μεγάλη διάρκεια και δεν προϋποθέτει πολύ στενή επαφή, κρίνεται ότι ο κίνδυνος μόλυνσης δεν είναι πολύ αυξημένος και μπορεί να περιοριστεί με τη χρήση κατάλληλων προστατευτικών μέτρων όπως μέγιστος αριθμός πελατών ανά τ.μ., ειδικό ωράριο λειτουργίας για ευπαθείς ομάδες και άλλα οριζόντια μέτρα προστασίας όπως γάντια, και αντισηπτικά. Επίσης, η επανεκκίνηση της λειτουργίας του λιανικού εμπορίου αναμένεται ότι θα έχει και θετικές επιπτώσεις στη ψυχολογία του κόσμου. Η επαναλειτουργία λαϊκών αγορών προτείνεται επίσης στη 1η Φάση.
Εξαίρεση αποτελούν τα εμπορικά κέντρα/πολυκαταστήματα λόγω της ενδεχόμενης συνάθροισης μεγάλου αριθμού καταναλωτών και του συνεπαγόμενου μεγαλύτερου ρίσκου μόλυνσης. Παράλληλα, η τήρηση των μέτρων προστασίας από τους καταναλωτές καθώς, και η επιτήρηση τους εκτιμάται ότι παρουσιάζει μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας, λόγω του μεγάλου αριθμού ατόμων που ελκύουν οι χώροι αυτοί. Ως εκ τούτου, η έναρξη λειτουργίας τους τοποθετείται στην 3η Φάση.
Κατασκευές:
Ο τομέας των κατασκευών αποτελεί ένα επίσης σημαντικό τομέα της κυπριακής οικονομίας, συνεισφέροντας το 5,2% της συνολικής ΠΑ. Σημειώνεται ότι, η σημασία του τομέα είναι πολύ μεγαλύτερη εάν ληφθούν υπόψη και οι παρεμφερείς υπηρεσίες που απαιτούνται για τη λειτουργία του . Στον εν λόγω τομέα απασχολούνται γύρω στα 30.187 άτομα (7,4% της συνολικής απασχόλησης), είναι ο δεύτερος τομέας σε αριθμό επιχειρήσεων και το μερίδιο του στα κρατικά έσοδα ανέρχεται στο 16%. Δεδομένων των πιο πάνω, γίνεται εισήγηση όπως ο κατασκευαστικός τομέας ενταχθεί στην 1η Φάση άρσης των περιοριστικών μέτρων αφού αναμένεται να επιδράσει θετικά σε πολλούς άλλους τομείς και επιχειρήσεις. Η πιθανότητα εξάπλωσης είναι σχετικά χαμηλή αφού δεν υπάρχει επαφή με κοινό, μέρος της εργασίας διεξάγεται σε εξωτερικούς χώρους ή χώρους που αερίζονται με φυσικό τρόπο, ενώ υπάρχει δυνατότητα χρήσης κατάλληλων προστατευτικών μέτρων όπως μέγιστος αριθμός εργαζομένων ανά τ.μ. Θα πρέπει να γίνονται αυστηροί έλεγχοι για πλήρη συμμόρφωση.
Ξενοδοχεία και Εστιατόρια:
Ο τομέας υπηρεσιών παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης, δηλαδή τα ξενοδοχεία και εστιατόρια, συνεισφέρουν το 7,1% της συνολικής ΠΑ. Ο τομέας απασχολεί γύρω στα 47.134 άτομα, δηλαδή είναι ο 2ος μεγαλύτερος σε αριθμό εργοδοτουμένων και αριθμό επιχειρήσεων. Τα ξενοδοχεία συνεισφέρουν το 4% της συνολικής ΠΑ και απασχολούν 21.659 άτομα. Η εστίαση, η οποία περιλαμβάνει εστιατόρια, μπαρ και συναφείς υπηρεσίες συνεισφέρουν το 3,1% της συνολικής ΠΑ, και απασχολεί 25.475 άτομα. Το 71,2% της ΠΑ της εστίασης αφορά εστιατόρια και το 24,6% αφορά μπαρ.
Παρά την πολύ σημαντική οικονομική συνεισφορά του τομέα, γίνεται εισήγηση για επαναλειτουργία των ξενοδοχείων στην 3η Φάση και σταδιακή επαναλειτουργία των υπηρεσιών εστίασης από την 2η Φάση και πλήρη λειτουργία στην 3η Φάση, δεδομένου του ψηλού βαθμού μετάδοσης, λόγω της συνάθροισης μεγάλου αριθμού ατόμων και της μεταξύ τους επαφής. Η δυνατότητα επιβολής και διατήρησης προστατευτικών μέτρων ασφαλείας κρίνεται ικανοποιητική, ενώ η επερχόμενη καλοκαιρινή περίοδος και η δυνατότητα χρήσης εξωτερικών χώρων είναι υποβοηθητική στον περιορισμό του κινδύνου μετάδοσης του ιού, εξού και προτείνεται η επαναλειτουργία των υπηρεσιών εστίασης από τη 2η Φάση με την αξιοποίηση των εξωτερικών χώρων.
Η επαναλειτουργία των αεροδρομίων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία του τουριστικού τομέα και, ως εκ τούτου, γίνεται εισήγηση για συμπερίληψη του στην 3η Φάση. Εμπεριέχει αυξημένους κινδύνους όπως της «εισαγωγής» νέων περιστατικών, της μεγάλης συγκέντρωσης ταξιδιωτών και εργαζόμενων στους χώρους του αεροδρομίου και της στενής επαφής στα αεροπλάνα. Θα πρέπει να υιοθετηθούν πολύ αυστηρά μέτρα ασφάλειας, τα οποία ενδέχεται να είναι δαπανηρά. Απαιτείται, επίσης, στενή παρακολούθηση και εναρμόνιση με τις καλές πρακτικές άλλων χωρών.
Εκπαίδευση:
Η εκπαίδευση αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό τομέα της οικονομίας, συνεισφέροντας 6% στην ΠΑ. Συνολικά, ο τομέας απασχολεί 29.027 άτομα. Γίνεται εισήγηση για λειτουργία της 3ης Λυκείου κατά την 1η Φάση άρσης των μέτρων (11 Μαϊου 2020) ώστε να δοθεί ευκαιρία για προετοιμασία των τελειόφοιτων για τις παγκύπριες εξετάσεις. Η λήψη προστατευτικών μέτρων κρίνεται σχετικά εύκολη, λόγω του περιορισμένου αριθμού μαθητών που θα επιστρέψουν.
Υγεία:
Ο τομέας της ιδιωτικής υγείας συνεισφέρει γύρω στο 2.3% στην ΠΑ και εργοδοτούνται γύρω στα 10.677 άτομα. Η επαναλειτουργία του τομέα – διενέργεια όλων των χειρουργικών επεμβάσεων και επαναλειτουργία ιατρείων και οδοντιατρείων – θα συμβάλει στην επιστροφή στην ομαλότητα και στην υγεία του πληθυσμού, η οποία είναι πολύ σημαντική για την οικονομία μεσοπρόθεσμα. Λαμβάνοντας υπόψη τον αυξημένο κίνδυνο που παρατηρείται σε νοσοκομεία, λόγω της έξαρσης του COVID – 19, γίνεται εισήγηση για συμπερίληψη του τομέα στην 1η Φάση.
Κομμωτήρια /κουρεία/ ινστιτούτα αισθητικής:
Κατατάσσονται στον τομέα Άλλες Υπηρεσίες, απασχολούν γύρω στα 5.484 άτομα σε ένα σύνολο 4.127 επιχειρήσεων, συνεισφέροντας γύρω στο 1% στην ΠΑ. Παρά τη μεγάλη σημασία των υπηρεσιών αυτών στην καθημερινή ζωή των πολιτών, και παρά το ότι αποτελείται από μεγάλο αριθμό μικροεπιχειρήσεων η επαναλειτουργία των οποίων θα βοηθούσε σημαντικά στην ευημερία των εργαζομένων και στην βιωσιμότητα αυτών των επιχειρήσεων, η συνεπαγόμενη στενή επαφή μεταξύ πελατών και εργαζομένων αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης και γι’ αυτό κρίνεται σκόπιμο όπως η επαναλειτουργία τους περιληφθεί στη 2η Φάση.
Γυμναστήρια:
Σύμφωνα με τα στοιχεία το μερίδιο στα κρατικά έσοδα ανέρχεται στο 0.08%, παρόλα αυτά είναι σημαντικά για την υγεία, κοινωνικότητα και ψυχολογία του πληθυσμού. Εισήγηση για επαναλειτουργία των γυμναστηρίων στην 3η Φάση, λόγω της στενής επαφής μεταξύ των ατόμων και της αντικειμενικής δυσκολίας στην τήρηση κανόνων υγιεινής.
Τέχνες, Διασκέδαση και Ψυχαγωγία:
Ο τομέας αυτός συνεισφέρει 1,7% στην ΠΑ και απασχολούνται 6.587 άτομα. Παρόλο που δεν είναι από τους σημαντικότερους τομείς από οικονομικής άποψης, συμβάλλει σημαντικά στη ψυχολογία και κοινωνικότητα των πολιτών.
Προς το τέλος της 1ης Φάσης θα ξεκινήσουν οι προπονήσεις για ομαδικά αθλήματα, χωρίς τη χρήση αποδυτηρίων / γυμναστηρίων και γενικά κλειστών χώρων και η προπόνηση αθλητών σε ανοικτές αθλητικές εγκαταστάσεις.
Η ΠΑ της κατηγορίας Δημιουργικές Τέχνες και Δραστηριότητες Διασκέδασης στις οποίες περιλαμβάνονται τα θέατρα και σινεμά απασχολούν 978 άτομα. Παρά την μικρή συνεισφορά του τομέα, και τον κίνδυνο μετάδοσης λόγω συγκέντρωσης μεγάλου αριθμού θεατών, κρίνεται σκόπιμη η δυνατότητα χρήσης των ανοικτών χώρων παραστάσεων στην 3η Φάση για τη ψυχαγωγία αλλά και στήριξη της συγκεκριμένης ομάδας εργαζομένων.
Όσον αφορά τα Πρακτορεία Στοιχημάτων, τομέας ο οποίος συνεισφέρει 0,9% στην ΠΑ και απασχολεί 1.337 άτομα, γίνεται εισήγηση για επαναλειτουργία του κατά τη 2η Φάση, αφού ο κίνδυνος μόλυνσης δεν είναι πολύ μεγάλος και δύναται να ληφθούν και εφαρμοστούν περιοριστικά μέτρα όπως αριθμός πελατών ανά τ.μ. και περιορισμός στην προσέλευση και παραμονή ατόμων στους χώρους αυτούς, ιδιαίτερα ατόμων που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες.
Πέραν των πιο πάνω τομέων οικονομικής δραστηριότητας είναι σημαντικό για την οικονομία να λειτουργούν πλήρως και άλλοι τομείς όπως η βιομηχανία, ο μεταποιητικός τομέας και οι μεταφορές (με εξαίρεση τις αερομεταφορές), που παρόλο που δεν έχει ανασταλεί η λειτουργία τους με οποιοδήποτε Διάταγμα, σε κάποιες περιπτώσεις έχουν αναστείλει ή περιορίσει σημαντικά τις εργασίες τους.
