Μπορεί η μεταμνημονιακή κυπριακή οικονομία να έχει επιτύχει σημαντικές επιδόσεις, με τον τραπεζικό τομέα να έχει κάνει βήματα σταθεροποίησης και τα δημόσια οικονομικά να έχουν μπει σε μια σειρά, ωστόσο οι αδυναμίες που παραμένουν καθιστούν την Κύπρο ευάλωτη, μεταξύ άλλων, σε εξωτερικούς κινδύνους.
Οι φορείς που παρακολουθούν, καταγράφουν, εποπτεύουν την κυπριακή οικονομία επισημαίνοντας τα τρωτά της σημεία στις σχετικές εκθέσεις, κάνουν συχνά λόγο για τον κίνδυνο πλήγματος του εσωτερικού σε περίπτωση εξωτερικών κλυδωνισμών, χαρακτηρίζοντάς τον συνήθως ως «την πιο μεγάλη απειλή».
Ποιοι είναι όμως αυτοί οι κίνδυνοι και ποιες παράμετροι της κυπριακής οικονομίας την καθιστούν ευάλωτη;
Εμπορικοί πόλεμοι ΗΠΑ-Κίνας και ΗΠΑ-Ευρωπαϊκής Ένωσης
Στην πρώτη περίπτωση, μπορεί τα εμπλεκόμενα μέρη να έχουν επιτύχει μια καταρχήν συμφωνία για την άρση των επιπρόσθετων δασμών, σε μια προσπάθεια να πέσει η ένταση, ωστόσο υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα να διανυθεί. Την ίδια ώρα, οι αμερικανικοί δασμοί σε ευρωπαϊκά προϊόντα μαζικών εξαγωγών έχει προβληματίσει τόσο τους παραγωγούς και τους εμπόρους, όσο και τις εθνικές κυβερνήσεις, ενώ η αντιπαράθεση ανάμεσα στην Boeing και την Airbus καλά κρατεί. Η Κύπρος, ως μέρος της ενιαίας αγοράς και όντας στο εμπορικό σταυροδρόμι, δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρεάστη, αν η κατάσταση βγει εκτός ελέγχου.
Σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Καθηγητή Χρηματοοικονομικών στο Cyprus International Institute of Management (CIIM) Γιώργο Θεοχαρίδη, αντιπαραθέσεις τέτοιου μεγέθους προκαλούν τάσεις απομονωτισμού, κάτι που πλήττει το ελεύθερο εμπόριο.
«Οτιδήποτε συμβαίνει στην παγκόσμια αγορά, η οποία πρέπει να είναι ανοιχτή, επηρεάζει την Κύπρο, η οποία βασίζεται στους ξένους επενδυτές, τους τουρίστες από ξένες χώρες και τους καταναλωτές από το εξωτερικό», τονίζει.
Το Brexit
Η αμφιβολία και η ανασφάλεια που επικρατεί τα τελευταία χρόνια για το τι μέλλει γενέσθαι με την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και την σχέση που θα συναφθεί ανάμεσα στα δύο μέρη λειτουργούν ανασταλτικά για την οικονομία των ευρωπαϊκών κρατών, κατ’ επέκταση και για την Κύπρο.
Εξαγωγές, τουρισμός, χρηματοοικονομικές και άλλες υπηρεσίες συνδέουν τις δύο οικονομίες, ενώ οι κυπριακές εταιρίες που είχαν πρόσβαση στην βρετανική αγορά, πλέον έχουν λόγους να ανησυχούν ότι αυτή η πρόσβαση κινδυνεύει. Περισσότερο από την έξοδο, η αβεβαιότητα που υπάρχει «τραβάει πίσω» τους όποιους επενδυτικούς σχεδιασμούς και τις μεγάλες πιστώσεις, καθώς και τα μακροπρόθεσμα σχέδια.
Μιλώντας με την σειρά του στο Economy Today ο οικονομολόγος Μιχάλης Φλωρεντιάδης, τονίζει ότι, αν και αρχικά υπήρξε μια ευφορία με τη νίκη των Συντηρητικών του Μπόρις Τζόνσον, οι πιο πρόσφατες δηλώσεις του έχουν αντιστρέψει ξανά το κλίμα.
«Όπως είπε ο Τζόνσον, εντός ενός έτους θα φροντίσει να ολοκληρωθούν οι εμπορικές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Αυτό οδήγησε σε πτώση -ουσιαστικά διόρθωση- της στερλίνας η οποία είχε πάρει την ανιούσα. Αν ζητούσατε την άποψή μου την Παρασκευή, θα σας έλεγα μάλλον κάτι διαφορετικό…», αναφέρει.
Μηδενικά επιτόκια και ευάλωτες τράπεζες
Η πολιτική του τέως Διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Μάριο Ντράγκι έχει περάσει και στην διάδοχό του Κριστίν Λαγκάρντ, η οποία έχει εκφράσει την πρόθεση να συνεχίσει στο ίδιο επιτοκιακό μοτίβο. Οι Τράπεζες εκφράζουν σε κάθε τόνο την ανησυχία τους, καθώς η πίεση της υπερβάλλουσας ρευστότητας και η απουσία επενδυτικών επιλογών και επέκτασης του δανειακού χαρτοφυλακίου, είναι μεγάλη.
«Τόσο χαμηλά επιτόκια δημιουργούν στρεβλώσεις στην αγορά. Οι τράπεζες πλέον δεν μπορούν να λαμβάνουν άλλες καταθέσεις κι αυτά που υπάρχουν στο ταμείο δεν ξέρουν τι να τα κάνουν. Η κατάθεση, πλέον, δεν τους προσφέρει τίποτα, καθώς οι αποδόσεις είναι μηδενικές και από την αγορά ομολόγων», επισημαίνει ο κος Θεοχαρίδης.
Από την πλευρά του, ο κος Φλωρεντιάδης συμφωνεί με την ανωτέρω άποψη, όσον αφορά στις τράπεζες, ωστόσο θεωρεί ότι τα χαμηλά επιτόκια, λόγω του υψηλού δανεισμού, βοηθούν το κράτος και τα νοικοκυριά να βάλουν σε μια τάξη τις υποχρεώσεις τους.
Εξάλλου, το τραπεζικό σύστημα έχει πολύ δρόμο ακόμα να διανύσει προκειμένου να μειώσει τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και να ελαφρύνει τους ισολογισμούς των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Γεωπολιτικές αναταράξεις
Οι τουρκικές προκλήσεις, οι αμφισβητήσεις στην κυπριακή και ελλαδική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), η κλιμάκωση της επιθετικής ρητορικής και η στρατιωτική παρουσία, λειτουργούν σαφώς αρνητικά.
Αν και η αγορά και οι εμπλεκόμενες με την ΑΟΖ εταιρίες έχουν επιδείξει μέχρι στιγμής σαφή ψυχραιμία, ο κίνδυνος να υπάρξει κλιμάκωση της έντασης είναι υπαρκτός, με το αίσθημα ανασφάλειας που θα δημιουργηθεί να πλήττει την κυπριακή οικονομία βαθιά. Τουρισμός, επενδύσεις, ενεργειακές προοπτικές αναμένεται να είναι οι πρώτοι τομείς που θα πληγούν, ενώ το «domino effect» θα εξαπλώσει το πρόβλημα.
Επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας ή νέα κρίση
Αν και οι ενδείξεις προς μια τέτοια εξέλιξη δεν είναι ιδιαίτερα ισχυρές, ωστόσο οι ειδικοί έχουν προειδοποιήσει ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός.
Μετά την πρόσφατη κρίση, σημειώθηκε μια επέκταση της οικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά αυτή είναι αμφίβολο πόσο θα διαρκέσει.
Η πλειοψηφία των οικονομικών δεικτών στην Ευρωζώνη βρίσκεται σε φάση επιβράδυνσης , με βασικό αίτιο τις εμπορικωές διενέξεις και την πολιτική αβεβαιότητα σε διάφορα κράτη. Συγκεκριμένα, για το 2019, οι αναλυτές εκτιμούν ότι η οικονομία θα αναπτυχθεί με ρυθμό μόλις 1,3, από 1,9% το 2018, συνεχίζοντας να κόβει ταχύτητα. Σε φάση επιβράδυνσης βρίσκεται και η πλειοψηφία των οικονομικών στοιχείων στις ΗΠΑ. Για το 2019, η οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί με ρυθμό 2,4%, από 2,9% το 2018, λόγω της επιβράδυνσης στον ρυθμό της ιδιωτικής κατανάλωσης και των ιδιωτικών επενδύσεων.
«Το γεγονός ότι έρχεται χρονιά εκλογών στις ΗΠΑ, ενδεχομένως να κάνει τα κέντρα λήψης αποφάσεων να ρίξουν τους τόνους, επιδιώκοντας να μην συμβεί κάτι άσχημο που θα επηρεάσει αρνητικά την γνώμη των ψηφοφόρων. Αυτό φαίνεται και στις προσπάθειες που γίνονται για άρση των δασμών ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα», λέει ο κος Φλωρεντιάδης.
Πού πονάει η κυπριακή οικονομία;
Σύμφωνα με τον κο Θεοχαρίδη, δημόσιο και ιδιωτικό χρέος βρίσκονται σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, κάτι το οποίο αποτελεί μάλλον το μεγαλύτερο βαρίδι σε όποια φουρτούνα προκύψει.
«Σήμερα, είμαστε υπερδανεισμένοι, τόσο στον δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Όσο το χρέος είναι υψηλό, τόσο πιο εύκολα ένα εξωτερικό πλήγμα μπορεί να μας θέσει εκτός τροχιάς», επισημαίνει.
Ιδιαίτερα μεγάλη, επίσης, είναι η ανάγκη διεύρυνσης των παραγωγικών τομέων της οικονομίας, καθώς και η διασπορά της δραστηριότητας σε διάφορους υποσχόμενους τομείς, πέραν του τουρισμού, των υπηρεσιών και των κατασκευών.
Τέτοιοι είναι η τεχνολογία, οι νεοφυείς επιχειρήσεις, η έρευνα και η καινοτομία, καθώς και η ενέργεια με τις ανανεώσιμες πηγές.
Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις δεν προχωρούν ούτε στο ελάχιστο με τον ρυθμό που επιτάσσουν οι ανάγκες του κράτους και οι προτροπές των εποπτών. Η Εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα σπάταλη για τα αποτελέσματα που παράγει, το δικαστικό σύστημα νοσεί εδώ και δεκαετίες, ενώ η δημόσια υπηρεσία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα αποτελεσματικότητας και αυξημένου λειτουργικού κόστους. Παράλληλα, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση παραμένει στα χαρτιά, ενώ οι ημικρατικοί οργανισμοί παραμένουν εν πολλοίς σε στασιμότητα, χωρίς να εξελίσσονται και να εκσυγχρονίζονται βάσει των πραγματικών αναγκών και των δυνατοτήτων τους.
«Δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος ότι θα έχουμε καλές εξελίξεις σε αυτό τον τομέα. Οι μεταρρυθμίσεις δεν έγιναν αυτά τον καιρό που υπήρχε πίεση από την τρόικα, θα γίνουν τώρα; Η οικονομία είναι εξαιρετικά συγκεντρωμένη στους τομείς που αναφέρατε. Μπορεί βραχυπρόθεσμα το στοίχημα να μας βγήκε, ωστόσο μεσοπρόθεσμα ίσως χρειαστεί κάτι πιο αποτελεσματικό», καταλήγει ο κος Φλωρεντιάδης.
